Czym jest percepcja słuchowa?
Percepcja słuchowa to zdolność do odbioru dźwięków – ich rozpoznawania, różnicowania oraz interpretowania przez odniesienie do przeżytych doświadczeń. Jest podstawą słyszenia mowy oraz nabywania mowy czynnej. Wpływa na umiejętność czytania, która wymaga dźwiękowego odtwarzania słów na podstawie widzianych liter oraz pisania, gdzie usłyszane w wyrazie dźwięki wyznaczają kolejność ich zapisywania za pomocą liter.
Co składa się na percepcję słuchową?
Na percepcję słuchową składają się:
- słuch fizjologiczny, który umożliwia słyszenie dźwięków z otoczenia za pomocą narządu słuchu,
- słuch fonematyczny(słuch fonemowy) zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy,
- analiza słuchowa czyli umiejętność wyodrębniania z potoku mowy zdań, ze zdań wyrazów, z wyrazów sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności,
- synteza słuchowa czyli proces odwrotny, polegający na scalaniu głosek, sylab i wyrazów w struktury złożone,
- pamięć słuchowa to pamięć długości wyrazów -liczby sylab i głosek, ich kolejności, zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów np. dni tygodnia, nazwy miesięcy, wierszy, piosenek oraz zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Co to jest słuch fonematyczny?
Słuch fonematyczny powoduje wrażliwość na różnice pomiędzy podobnie brzmiącymi słowami oraz stanowi podstawę wykształcenia prawidłowej wymowy u dziecka. Jest także umiejętnością odróżniania poszczególnych dźwięków mowy, głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Umożliwia prawidłowe dzielenie wyrazów na sylaby czy głoski oraz sprawne łączenie poszczególnych elementów mowy w słowa.
Kiedy kształtuje się słuch fonematyczny?
Sprawność słuchu fonematycznego rozpoczyna kształtować się u dzieci około pierwszego, drugiego roku życia, a kończy wraz z pełnym ukształtowaniem mowy ok. 6 – 7 roku życia. Prawidłowo wykształcony słuch fonematyczny stanowi podłoże do naturalnego i płynnego nabywania umiejętności pisania i czytania.
Jakie są przyczyny zaburzeń percepcji słuchowej?
Przyczyny zaburzeń percepcji słuchowej mogą mieć zróżnicowane podłoże. Mogą być związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu słuchowego, nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania układu nerwowego, czynnikami genetycznymi lub środowiskowymi.
Jakie są objawy zaburzeń percepcji słuchowej w wieku przedszkolnym?
Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej w wieku przedszkolnym:
- często nie rozumieją poleceń słownych lub czytanych opowiadań,
- nieprawidłowo wybrzmiewają dźwięki mowy, deformują słowa, mówią agramatycznie, często mówią bezdźwięcznie,
- mają ubogie słownictwo,
- źle koncentrują uwagę na bodźcach słuchowych,
- szybko się męczą przy dłuższym słuchaniu,
- mają trudności z zapamiętywaniem słów, wierszyków, piosenek,
- mają trudności z zapamiętaniem i odtwarzaniem rytmu,
- mają trudności z wyodrębnianiem głosek i sylab ze słów, słów ze zdań,
- mają trudności w nauce czytania i pisania, nauce języków obcych.
W jaki sposób zapewnić dziecku prawidłowy rozwój funkcji słuchowych?
Sprawność funkcji słuchowych jest szczególnie ważna, gdyż warunkuje prawidłowy rozwój głosu i mowy oraz opanowanie odpowiednich form językowych, a także wpływa na ogólny rozwój dziecka. Aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój funkcji słuchowych należy dbać o stan jego zdrowia, zapobiegać infekcjom uszu i górnych dróg oddechowych, często rozmawiać z dzieckiem nawiązując z nim kontakt wzrokowy i werbalny, formułować zrozumiałe, krótkie komunikaty unikając „gadulstwa”, dbać o własną wymowę, mówić wolno, wyraźnie dostarczając dziecku prawidłowych wzorców mowy, opowiadać i czytać bajki rozmawiając potem na temat przeczytanych tekstów czy obrazków.
Jak ćwiczyć z dziećmi percepcję słuchową?
Percepcję słuchową można ćwiczyć w przedszkolu z nauczycielami i specjalistami, ale także w domu, już od najmłodszych lat. Najlepiej sprawdzą się zabawy słuchowe. Są one atrakcyjne i ciekawe dla dzieci, a jednocześnie „przemycamy” w nich ćwiczenia słuchowe, które wpływają na procesy odbioru i przetwarzania dźwięków. Ćwiczymy:
- Kształcenie wrażliwości słuchowej, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków niewerbalnych:
– rozpoznawanie i różnicowanie natężenia, długości, wysokości dźwięków, ilości dźwięków,
– dźwięków otoczenia (np. odgłosów pojazdów, zwierząt, różnych urządzeń, instrumentów muzycznych, układanie sekwencji dźwięków).
2. Rozpoznawanie, wyodrębnianie i różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej:
– słów podobnie brzmiących,
– nazywanie wskazywanych przedmiotów, których nazwy różnią się głoskami korelacyjnymi: dźwięczna – bezdźwięczna, ustna – nosowa, o różnym miejscu artykulacji,
– segregowanie obrazków ze względu na właściwości głoskowe w ich nazwach, np. dźwięczne – bezdźwięczne
– podawanie liczby sylab lub głosek w wyrazie, wyrazów w zdaniu,
– wyodrębnianie sylab, głosek ze względu na ich lokalizację w wyrazie,
– podział lub synteza wyrazu: sylabowa, głoskowa,
– wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i kończących daną sylabą lub głoską,
– odgadywanie nazwy na podstawie pierwszej sylaby,
– uzupełnianie treści słyszanego opowiadania obrazkiem
– nauka rymowanek, tworzenie rymów, szukanie słów, które się nie rymują, dobieranie par rymujących się wyrazów, układanie rymujących się łańcuszków, np. sos-nos-los-włos-kos.
3. Utrwalenie pamięciowych mechanizmów mowy:
– powtarzanie samogłosek, sylab, wyrazów, cyfr, długich i krótkich zdań,
– zapamiętywanie przedmiotów, osób, zwierząt z usłyszanego tekstu (dziecko odpowiada na pytania dotyczące przedmiotów i osób, ich czynności, cech, funkcji),
– zapamiętywanie rymowanek, prostych wierszyków.
Opracowała: Magdalena Cieślik- logopeda
Bibliografia:
Graban J., Sprawka R. 2012. Trening słuchu. Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową u dzieci. Harmonia. Gdańsk. red. Maurer A. 2006. Dźwięki mowy. Impuls. Kraków.
Jak pomóc dziecku z zaburzeniami percepcji słuchowej? – Czepczyński Family Foundation.
Ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową – Pedagog Online